Ontmoeting met Pé Sijsma
door Ad van Oort
Het is al weer een paar maanden geleden dat ik in contact kwam met Pé Sijsma uit Harderwijk. Hij had gehoord van ons boek "Operatie Ooievaar" en hij vertelde mij dat hij in 1945 geëvacueerd is geweest in Eck en Wiel.
De foto
We raakten uitgebreid met elkaar in gesprek. Bij toeval kwam een foto ter sprake van soldaten die op het station in Tiel op de trein stonden te wachten op weg naar hun mobilisatiebestemming op 28 augustus 1939. Ik kende die foto omdat hij in een familiealbum zat en mijn vader er op staat. Pé kende die foto ook: zijn vader staat er ook op.
Vader Sijsma staat rechts met een lichte koffer in zijn hand. Vader van Oort zit op het bankje rechts met een sigaret in zijn hand en kijkt om het hoekje. Toen deze foto werd gemaakt was Pé 3 weken oud en de jongste van het gezin Sijsma. Vader was makelaar/assuradeur in Tiel, maar toen de oorlog uitbrak was hij niet thuis.
Al vanaf de mobilisatie stond aan de Waal bij Tiel twee stuks luchtafweergeschut opgesteld. De verwachting dat Duitse vliegtuigen hun route naar het westen via de Waal zouden kiezen bleek uit te komen. Gevolg is dat op 10 mei 1940 Tiel meteen in de frontlinie lag. Er werd ook in allerijl een pontonbrug over de Wal aangelegd om militairen die vanuit de Peel terug moesten trekken de gelegenheid te geven snel de Waal over te steken. Op 12 mei werd in Tiel een evacuatieplan voor de burgers uitgevoerd. Om 12 uur moest iedereen met eigen vervoer zich melden: ouderen konden met een bus mee. Dit evacuatieplan bleek al klaar te liggen.
Moeder Sijsma en haar twee kinderen mochten met haar schoonouders met de bus mee, die via Vianen naar Gouda zou gaan. Toen de bus midden op de brug in Vianen was werd de brug gebombardeerd en beschoten door Duitse vliegtuigen. Er vielen doden en gewonden en de buswas behoorlijk beschadigd. Een paar dagen later, toen Nederland was gecapituleerd, kon iedereen weer terug naar Tiel. De politie had de stad bewaakt en er waren nog geen Duitsers aangetroffen. De gemobiliseerde mannen kwamen eind mei na een korte krijgsgevangenschap weer thuis.
Evacuatie naar Eck enWiel
In 1944 kwam Tiel opnieuw in de frontlinie te liggen. Na de Operatie Market Garden waren de Geallieerden in Nederland opgetrokken tot aan de Waal en in het oosten zelfs al over de Waal. Door beschietingen over en weer werd Tiel erg onveilig voor zijn bewoners. In de ijskoude maand januari 1945 werd zelfs de hele bevolking van de stad gedwongen te evacueren. Zij, die niet zo gauw in de omgeving onderdak konden vinden , moesten te voet via het veer in Rijswijk/Wijk bij Duurstede naar Maarn lopen, waar ze in goederenwagons werden vervoerd naar Friesland. Daar werden ze door de plaatselijke bevolking opgevangen. Vanaf 20 januari was iedereen weg.
Pé vertelde dat de familie Sijsma al begin januari uit Tiel moest vertrekken. De familie vertrok samen met de familie Siemons (hoofd van de Koningin Wilhelminaschool in Tiel) richting Eck en Wiel, waar ze onderdak vonden in de boerderij "Laanzicht" aan de Vlissingsestraat. Daar woonde toen de familie Bakker. De boerderij is inmiddels afgebroken. Zo goed enzo kwaad alshet ging namen ze op een boerenkar enkele meubels en etenswaren mee. Pé was toen vijf jaar. Dat was een zeer angstaanjagend, maar ook spannend avontuur. Men leefde in totaal met 19 personen in de boerderij, waar ook nog een paar onderduikers gehuisvest waren.
Het hoge water
In februari werden ook zij geconfronteerd met de tweede overstroming. De families zaten toen met z'n allen op de zolder van de boerderij. Van een regenton en een badkuip werden vlotten gebouwd, waarmee ze zelfs naar de kerk in Eck en Wiel gingen.
Uiteindelijk bleek het hoge water ook een redding, want eigenlijk hadden de evacués uiterlijk 1 maart uit Eck en Wiel vertrokken moeten zijn. Nu konden ze blijven tot het einde van de oorlog.
Terug naar Tiel
Na de bevrijding konden de inwoners van Tiel mondjesmaat weer terug. Daar trof men meestal een verwoeste woning aan, zoals hierboven op de foto van de Waterstraat in Tiel te zien is. Het meeste huisraad was geplunderd. De Duitsers hadden er op een vreselijke manier huis gehouden. Regelmatig werden meubelstukken in andere huizen terug gevonden. Mensen die vreemde meubelstukken in hun woning aantroffen konden die naar een verzamelpunt brengen waar de eigenaren het weer konden ophalen. Maar ja, wat doe je als je een vloerkleed in jouw huis aantreft dat veel beter is dan wat je had?
Afschuwelijk drama
De oorlog was voorbij en eind mei ging ook de familie Sijsma weer terug naar Tiel Op 11 juni 1945 speelden zes jonge kinderen soldaatje op de Lingedijk op de grens van Drumpt. Pé was één van hen. Verder nog zijn neef Sjoerd en zijn oudere broer die ook Sjoerd heette. Ze vonden tussen veel achtergelaten militaire rommel een zware metalen doos. De buit werd opgegraven en uitgebreid bekeken. Er zaten twee knopjes aan. Toen ieman aan één van de knopjes draaide ontplofte het projectiel. Het was een landmijn.
Helmus Siemons, Willy Bennink, broer Sjoerd Sijsma en Albert van Zijderveldt waren op slag dood. Neerf Sjoerd is zwaar gewond overgebracht naar het noodhospitaal en is daar in de loop van de avond overleden. Pé was licht gewond en werd op een handkar vervoerd naar het huis van dokter Bokkel Huinink en vervolgens ook overgebracht naar het noodhospitaal. Hij is de enige die het overleefd heeft.
Overigens was dit helaas niet de enige landmijn die was achter gebleven: in hetzelfde jaar overleden in Culemborg en Echteld nog vier kinderen, ondanks alle waarschuwingen en voorzorgsmaatregelen.
Pé herinnert zich alles nog alsof het gisteren gebeurde. In Tiel werd het ongeluk al snel ondergeschikt aan de wederopbouw van de stad.
Pé Sijsma is inmiddels 82 jaar. Het ongeluk heeft zijn leven bepaald. Hij wilde al vroeg arts worden. Na zijn medicijnstudie trouwde hij en samen met zijn vrouw ging hij voor acht jaar naar Kameroen als arts. Later specialiseerde hij zich in gynaecologie en na wat omzwervingen heeft hij zich gevestigd in Harderwijk. Terugkijkend is hij dankbaar voor wat hij heeft mogen doen en voor de mensen die hij in zijn leven heeft mogen ontmoeten.